στοιχειομετρία

Μέρος της γενικής χημείας που ασχολείται με τις ποσοτικές αναλογίες (σχέσεις) που παρατηρούνται στις χημικές αντιδράσεις. Η σ. μελετά παρόλα αυτά και τις αριθμητικές σχέσεις που προκύπτουν μεταξύ των στοιχείων και των ενώσεων και που αφορούν τον καθορισμό της αναλογίας με την οποία τα στοιχεία ενώνονται, αλλά και την ποσότητα των στοιχείων και των ενώσεων που μετέχουν σε μια αντίδραση ή σχηματίζονται κατ’ αυτή. θεμελιώδης αρχή της σ. είναι η αρχή της διατήρησης της ύλης, η οποία στις περιπτώσεις των κοινών χημικών αντιδράσεων μπορεί να θεωρηθεί ως πλήρως ισχύουσα. Εδώ πρέπει να ληφθεί υπόψη και ο νόμος της αμεταβλητότητας των στοιχείων (ο οποίος ισχύει επίσης στο περιβάλλον των χημικών αντιδράσεων) και ο νόμος των σταθερών αναλογιών κατά το σχηματισμό των ενώσεων, ο οποίος επεκτείνεται και στις αέριες ουσίες χάρη στην αρχή του Αβογκάντρο. Με βάση τους θεμελιώδεις αυτούς νόμους είναι εύκολο να υπολογιστούν οι ποσοτικές αναλογίες των ουσιών που μετέχουν σε μια αντίδραση. Είναι προφανές ότι προκειμένου περί αερίων ουσιών λαμβάνονται υπόψη οι νόμοι του Μπόιλ, του Γκέι-Λουσάκ και η εξίσωση της κατάστασης των αερίων. Η προέλευση της σ. μπορεί να θεωρηθεί αναπόσπαστη από την ίδια τη χημεία όταν θεωρηθεί με τις σύγχρονες απόψεις· οι πρώτες ποσοτικές αναλυτικές σχέσεις που θεμελίωσε ο Μπόιλ ήταν στοιχειομετρικές, αλλά η σ., ως ιδιαίτερο τμήμα της χημείας, ξεκινά από τις κλασικές εργασίες του Ρίχτερ (1762-1807) επί των αναλογιών κατά βάρος σύμφωνα με τις οποίες τα οξέα αντιδρούν με τις βάσεις κατά το σχηματισμό των αλάτων να μείνει. Η σ. απόχτησε σαφείς θεωρητικές βάσεις με τη διατύπωση της ατομικής θεωρίας του Ντάλτον, ενώ οι μεταγενέστερες έρευνες, και ιδιαίτερα του Μπερτσέλιους, συσσώρευσαν ένα ευρύ σύνολο δεδομένων που αποδείκνυαν πειραματικά τη γενική ισχύ των νόμων επί της σταθερότητας των αναλογιών μεταξύ των συνθετικών μερών μιας ένωσης. Μόνο όμως το 1860 και αργότερα, χάρη στις εργασίες του Κανιτσάρο ο οποίος θεμελίωσε τη διάκριση μεταξύ ατόμου και μορίου και έδωσε ασφαλή κριτήρια για τον προσδιορισμό των ατομικών βαρών, εξέλιπε κάθε αμφιβολία στην έκφραση των ποσοτικών αναλογιών μεταξύ των σύνθετων μερών των χημικών ενώσεων και του χημικού τύπου που απόχτησε βαθμιαία τη σημασία που διατηρεί και σήμερα. Τυπικά παραδείγματα στοιχειομετρικών υπολογισμών είναι ο καθορισμός του τύπου μιας ένωσης με βάση τις ποσοτικές αναλογίες μεταξύ των σύνθετων μερών της, οι οποίες προκύπτουν από την ανάλυση, ο υπολογισμός της ποσότητας των αντιδραστηρίων που απαιτούνται για να παραχθεί μια μερική ποσότητα ενός ορισμένου προϊόντος, ο προσδιορισμός της ποσότητας του διαλύματος ενδεδειγμένης συγκέντρωσης, που είναι αναγκαία για να εξουδετερωθεί ορισμένη ποσότητα διαλύματος μιας γνωστής συγκέντρωσης.

* * *

η, Ν

τομέας τής χημείας με αντικείμενο μελέτης τις αριθμητικές σχέσεις κατά τις χημικές αντιδράσεις μεταξύ χημικών στοιχείων ή χημικών ενώσεων.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. stoichiometry (< στοιχείο + -μετρία*)].